Difference between revisions of "Terminology/tr"

Latest revision as of 17:37, 3 January 2018

Kerbal Space Program'da yörünge ve fizik ile ilgili birçok terim kullanılmaktadır. Ek olarak, bir çok diğer bilimsel terim ve gösterimler de mevcuttur.

Oyuncuların bu terimlerin çoğuna yabancı kalması beklenen bir şeydir. Bu yüzden bu sayfa sizi tam teşekküllü bir astronot yapmak için açılmıştır.

Matematik

Kartezyen koordinat sistemi - Dikdörtgensel koordinatlar kullanır

Kutupsal koordinat sistemi - Sadece açıları ve bir uzunluğu kullanır

Eliptik

Oval şekline sahip, genelde yörüngeler için kullanılır.

Hiperbolik

Yumuşak bir viraja benzer ve genellikle bir kaçış yörüngesi belirtir.

Normal Vektör

Düzleme dik olan vektördür. (Ekvatoral yörüngedeyseniz genelde kuzeyi gösterir.)

Skaler

Yön belirtmeyen rakamsal büyüklüktür. Skaler kendisinden sonra genellikle ne olduğunu belirten bir birim alır. Örnek: 3 m/s, 3 m ve 3 s skalerdirler ve sırasıyla hızı, uzaklığı ve zamanı gösterirler, ama yönleri yoktur.

Vektör

Yön ve değer içeren bir settir. Örnek olarak; yön ve hız birleşerek ivmeyi verir. Vektörün nasıl ifade edildiği koordinat sisteminin ne olduğuna ve kaç tane boyutun hesaba katıldığına bağlıdır. <35°, 12> iki boyutlu kutupsal vektör iken, <14, 9, -20> ise üç boyutlu Kartezyen vektördür. Başka koordinat sistemleri mevcuttur ancak bunlar en çok kullanılanlardır.

Örneğin, <35°, 12> 12 birim uzunluğunda, orijinden (sıfır, uzunluğu olmayan bir nokta olduğundan açısı önemli değil) başlayan ve ana eksene (genellikle x ekseni, pozitif açılar saat yönünün tersine doğru artar) 35° açı yapan bir noktada biten bir oku gösterir.

<14, 9, -20> ise orijinden (<0,0,0>) başlayıp x'i 14, y'si 9, z'si ise -20 olan nokta arasını gösteren bir oku gösterir.

Kartezyen koordinatları kullanmanın iyi tarafı noktaların konumunu bulmanın kolaylığıdır, ama aradaki mesafeyi bulmak zordur. Kutupsal koordinatlarda ise tam tersidir; mesafe apaçık ortadadır, ama konumu bulmak zordur.

Bu fiziksel birimlerin hepsi vektördür: ivme, ivmelenme, kuvvet

Üç boyutlu koordinat sistemi aşağıdakilere ihtiyaç duyar:

• Referans noktası. Bu nokta orijindir.
• 3 ana vektör. Bunlar eksen üzerindeki ölçüm birimini ve bu eksenin yönünü belirir.
• 3 skalerin karışımı, açıları veya konumları belirmek için kullanılabilir.

Yörüngesel Terimler

En çok kullanılan yörüngesel terimlerin görselleştirilmiş hali.

Apoapsis

Periapsis

Apsis

Her eliptik yörüngenin iki apsisi vardır. Periapsis (q) yörüngenin, bulunduğu cisme en yakın olduğu noktadır (yörüngenin en alçak noktası) ve apoapsis (Q) ise yörüngenin diğer tarafındadır ve bulunduğu cisimden en uzak noktadır (yörüngedeki en yüksek nokta). Apsisler genellikle cismin yüzeyinden hesaplanır ancak çoğu formül cismin merkezinden başladığı için cismin yarıçapı genellikle eklenmelidir.

Peri- ve Apo- Konusu

Yörüngelerden bahsedilirken, "apoapsis" ve "periapsis" terimleri genellikle yörüngesinde bulunduğu cisme göre isimlendirilir. Örneğin; Dünya etrafındaki uydusunun Dünya'ya göre en yakın noktalarına Periapsis yerine Perije, en uzak noktasıne Apoje denir. Bir farkılık da Güneş çevresindeki yörüngelerde geçerlidir. Örneğin; Dünya'nın Güneş'e en yakın notasına Günberi, en uzak noktasına Günöte denir.

Yükseliş Kesimi

Yörüngedeki cismin kuzeye doğru giderken referans düzlemini kestiği noktadır. Buradaki kuzey, yörünge normalinin referans düzlemine göre yönüdür.

Alçalış Kesimi

Yörüngedeki cismin güneye doğru giderken referans düzlemini kestiği noktadır.

Dışmerkezlilik

${\displaystyle {\text{ecc}}=1-{\frac {2}{{\frac {Ap}{Pe}}+1}}}$

Bir yörüngenin ne kadar dairesel olmadığını belirten skaler büyüklüktür.

• dm = 0 → kusursuz dairesel yörünge.
• 0 < dm < 1 → eliptik yörünge.
• dm = 1 → parabolik yörünge - bu bir kaçış yörüngesidir.
• dm > 1 → hiperbolik yörünge - bu bir kaçış yörüngesidir.

Eğim Açısı

Yörüngenin, referans düzlemine yaptığı açıdır. (Örneğin. ekvatoral referans düzlemine göre 90° eğim açısına sahip bir yörünge kutupsal bir yörüngedir ve kutuplardan geçer.)

Alçak Yörünge

Yörüngesinde bulunulan cismin tehlikelerine (Atmosfer ve dağlar gibi) maruz kalmadan bulunulabilecek kadar alçak yörüngelerdir. Alçak yörüngeler genellikle park yörüngeleri olarak kullanılır, çünkü gemiler burada genellikle sonraki hedeflerine gitmek için beklerler, cismin yüzeyinden buraya gelmek için gereken yakıt miktarı minimumdur. Kerbin için en alçak yörünge 70km'dir ama bu genelde 100km'ye kadar çıkabilir. Atmosfere sahip olmayan cisimlerde teorik olarak yerden herhangi bir yükseklikte yörünge bulunabilir, ancak 10 km'den alçak yerlerde dağlar ve diğer yükseltilere çarpma riski vardır. Zamanı hızlandırma eylemi alçak yörüngelerde kısıtlıdır.

Yörünge Noktaları

Yörüngenin temel elemanlarını belirtir. Örneğin; Apoapsis, Periapsis, Eğim Açısı...

Yörünge Normali

Yörünge vektörlerinden, hız ve yer çekimi vektörlerinin bir çizgiyle ayrılmasıdır. Sağ el kuralıyla işler, yani; baş parmağın yönü sağa bakacak şekilde "okey" işareti yapın. Baş parmak aracın hareket yönünü, buna ek olarak bilek ise yerçekimi vektörünü belirtir.

Orbit normal

Yörüngesel düzlemin normal vektörü. Geminin ivmesiyle kütleçekiminin içler dışlar çarpımı yapılarak bulunur. Sağ el kuralıyla işlediği için, saat yönünün tersinde giden bir geminin normali "yukarı" gösterirken, saat yönünde giden bir geminin normali ise "aşağı" gösterir. "Yukarı" genellikle "Kuzey" veya "N+" olarak da gösterilirken, "aşağı" ise "Anti-normal", "Güney" veya "N-" olarak gösterilebilir.

Yörüngesel Düzlem

Bir cismin yörüngesinden oluşturulan hayali disk. (genellikle eğimi gösterirken kullanılır).

Yörüngesel hız

Yörüngedeki bir cismin yörüngesel hızı, bir sistemin ağırlık merkezinin etrafında dönüş hızıdır, ki bu sistem genellikle daha büyük bir cisimdir. Bu, hem tüm yörüngedeki ortalama hızı gösterebilirken, yörüngedeki belirli bir noktadaki hızı da gösterebilir.

İleri İtiş (Prograde)

Yörüngede dolanan cismin hareket ettiği yöndür.

Geri İtiş (Retrograde)

Yörüngede dolanan cismin hareket ettiği yönün tersidir.

Referans Düzlemi

Bu düzlem iki gök cisminin birbirlerine göre yaptığı eğim açısını belirlemek için kullanılır. Örneğin; Kerbin ve Eve arasındaki yörünge açılarının farkın gösterilmesi için kullanılır. Yine yörüngesel düzlem gibi ince bir disk olarak düşünülür.

Yarı-Büyük Eksen

${\displaystyle {\text{a}}={\text{R}}+{\frac {Q+q}{2}}}$

Bir yörüngenin, büyük eksen uzunluğunun yarısına eşit olan kesim. Yani; Apoapsis noktasındaki bir cismin referans noktasına uzaklığını belirtir.

The major-axis is the long axis of an ellipse, and the semi-major axis (a) is half of this. It's the average of the apoapsis (Q) and periapsis (q) computed relative to the center of the body. As both are relative to the body's surface, the radius (R) must be added. All orbits with the same semi-major axis have the same period, regardless of their eccentricity.

Yıldız Günü

Bir gezegenin yıldızlara göre kendi etrafında yaptığı dolanma süresidir.

Yörüngealtı

Periapsis'i, yörüngesinde bulunduğu gezegensel cismin yüzeyinin altında olan yörüngedir. Eğer bu yörünge değiştirilmezse, yörüngedeki cisim gezegene çarpar.

Eş Zamanlı Yörünge

Bir cismin, referans cismine kilitli şekilde, yani kuş bakışı olarak tek bir noktaya bakacak şekilde dönmesidir. Örneğin; TÜRKSAT uydusu 42 dereceye kilitli dönmektedir.

Gemi Yönü

Geminin yönü hep bir objeye göredir. Bu terimler genelde kokpite göre tanımlanır.

Durum

Geminin gidiş yönüne (ileri itiş yönü) göre durumu.

Baş ucu

Yörüngesinde bulunulan cisimden (mesela gezegen) uzağı gösteren yön. Ayak ucunun tam tersi.

Ayak ucu

Yörüngesinde bulunulan cismi gösteren yön. Baş ucunun tam tersi.

İskele tarafı

Geminin sol tarafı. Sancak tarafının tam tersi.

Sancak tarafı

Geminin sağ tarafı. İskele tarafının tam tersi.

Pruva tarafı

Geminin, genelde ileri itiş tarafını gösteren ön kısmı. Kıç tarafının tam tersi.

Kıç tarafı

Geminin, genelde geri itiş tarafını gösteren arka kısmı. Pruva tarafının tam tersi.

Uzay Manevraları

Atmosferik frenleme (Havasal frenleme)

Periapsis'i gezegenin atmosferinin içinde olacak şekilde düşürmek. Bu geminin atmosfer tarafından yavaşlatılmasını sağlar. Atmosferik girişe neden olabilir, ancak genelde yörünge zamanını kısaltmak için yakıttan tasarruf edilmesini sağlar.

Yersel frenleme

Doğru yapılmayan hava frenlemesinden sonra yere çakılmak. Yere çakılmak planlarda olmadığı için bu terim genelde espri maksatlı kullanılır. aerobraking'deki aero kelimesinin Yunanca'da "kaya" veya "taş" anlamına gelen lithos ile değiştirilmesiyle oluşturulmuştur.

Atmosferik giriş

Atmosfere girip sürtünmeyi kullanarak yavaşlayıp iniş yörüngesine girmek. Bu, gemide aşırı ısınmaya sebep olur ve buna karşı önlem alınmalıdır.

Ateşleme

Motorların çalıştırılması, genelde yörüngeyi değiştirmek için yapılır.

Yuvarlaklaştırmak

Bir yörüngenin dışmerkezliliğini 0'a veya 0'a çok yakın bir yere çekme eylemi. Genelde bir apsise yakın bir yerde ateşleme yapılarak olur.

Kütleçekimi yardımı

İvmeyi ve/veya yönü başka bir kütleçekim kaynağına yaklaşarak değiştirmek. Örneğin, birçok uzay aracı, Dünya'nın çekim alanından çıkmak için Ay'ın çekim alanına girerek ivme kazanır ve bu ivme yardımıyla Dünya'nın çekim alanından kurtulur.

Kesişme

Başka bir gök cisminin kütleçekim alanına (SOI) girme eylemi.

Manevra noktası

Harita bakışında gösterilen planlanmış manevra, bir ateşlemenin sonuçlarını önceden görebilmek için yapılmıştır.

Radyal içe ateşleme

Yörüngenin tam merkezine yapılan ateşleme. Bu; periapsis, yörüngesinde bulunulan objenin ağırlık merkezini geçene kadar yörüngenin saat yönünün tersin dönmesini sağlar. Radyal dışa ateşleme eyleminin tam tersidir. Yörüngesinde bulunulan objenin yüzeyine gitmenin en hızlı yoludur, ancak en etkili yolu değildir.

Radyal dışa ateşleme

Yörüngenin tam merkezinden uzağa doğru yapılan ateşleme. Bu; periapsis, yörüngesinde bulunulan objenin ağırlık merkezini geçene kadar yörüngenin saat yönünde dönmesini sağlar. Radyal içe ateşleme eyleminin tam tersidir.

Retroateşleme

"Geriye doğru" yapılan ateşleme. İvmeyi düşürerek periapsis veya apoapsis noktalarını düşürmeyi sağlar.

Fizik

İvmelenme

İvmedeki değişim oranı. İvmelenme bir vektördür ve "m/s²" ile ölçülür.

Balistik yörünge

Serbest düşüşte olan obje. Roket biliminde bu, bahsi geçen objenin dışarıya hiçbir kuvvet uygulamadığını (ateşleme vb.) ve sadece etrafındaki kütleçekim kuvvetlerinden etkilendiğini belirtir.

Delta-v (Δv)

Uzay gemisinin ivmesindeki değişimin metre bölü saniye cinsinden hesaplanması (m/s). Delta-v, belirli zaman içerisindeki ivmelenmeyi (ağırlığa, süreye ve itiş gücüne bağlı) gösterebildiği gibi manevraları da gösterebilir (uzay gemisinin özelliklerinden bağımsız). Örneğin, bir geminin Kerbin'in atmosferinden çıkıp sabit bir yörüngeye oturması yaklaşık 4,500 m/s delta-v gerektirir.